Idea

Historie z naszego portalu nie służą do utworzenia wirtualnego muzeum. Zdecydowaliśmy się na nazwę Instytut, ponieważ dobrze łączy ona nasze działania: z jednej strony dokumentacyjne, z drugiej – kulturalne. Chcieliśmy też podkreślić w nazwie kontekst historyczny, stąd nazwa Langfuhr. Nie traktujemy jej jako wyłącznie niemiecką, ale przede wszystkim jako po prostu historyczną nazwę dzielnicy. To słowo w języku niemieckim oznacza długi podjazd, długi przejazd. Dla nas nabiera ono kolejnego, metaforycznego znaczenia: długiej opowieści o naszej dzielnicy.

Miejsce

Wrzeszcz jako jedna z najstarszych dzielnic Gdańska szczyci się długą i bogatą historią. Od jego początków, jeszcze jako małej miejscowości, przez rozwój przemysłowy do jakiego doszło tu pod koniec XIX wieku, okres Wolnego Miasta Gdańska, wojnę, czas kształtowania się Gdańska w okresie PRL, aż po czasy współczesne, ulegał nieustannym przemianom. W trakcie tych metamorfoz cały czas kształtowała się bogata tożsamość tej dzielnicy – zarówno kiedy spojrzy się na nią przez pryzmat architektoniczny, kulturalny, ale przede wszystkim społeczny. Wrzeszcz był zamieszkiwany przez patrycjuszy, którzy budowali wille wokół Jaśkowej Doliny, ale też robotników, którzy zamieszkiwali dolną część dzielnicy. Tutaj stacjonowały wojska w garnizonie, mieszkały liczne narodowości – Polacy, Niemcy, Żydzi, Kaszubi, powojenna ludność napływowa. Złożone losy Gdańska i jego wielokulturowa historia wymagają przyjrzenia się na nowo przemianom jakie tu zachodziły, a także jego historii kulturalnej, społecznej i politycznej, która silnie naznaczyła rys tej dzielnicy w wielu okresach, przede wszystkim jednak na początku XX wieku, w okresie Wolnego Miasta Gdańska, a także w czasie powojennym.

Pragniemy uzupełniać lukę w pamięci, w Gdańsku opisaną, ale zazwyczaj fragmentarycznie. Chcemy badać wielowątkowość tego miejsca, które od Langfuhr przeistoczyło się we Wrzeszcz, tak jak Danzig przeobraził się w Gdańsk. Interesuje nas historia z perspektywy polskiej, ale też z perspektywy niemieckiej. Ich punkty zbieżne ze sobą, ale też to, co dzieli. Narracje sprzed I Wojny Światowej, złożonego okresu Wolnego Miasta Gdańska, burzliwych czasów wojny i kształtowania się miejsca od nowa po 1945 roku. Poprzez bezpośrednie odniesienie się do niemieckiej nazwy dzielnicy – Langfuhr – i jej etymologii – długi przejazd – planujemy powołać jednostkę zajmującą się historią tego miejsca i odnieść się do jego urbanistycznej specyfiki, ale też długiej historii, bardzo często nieznanej wielu pokoleniom współczesnych Gdańszczan i Gdańszczanek, a także napływowym mieszkańcom tej dzielnicy.

Wrzeszcz cechuje swoisty mikroklimat, który wzmacniały obiekty użyteczności publicznej, przestrzenie kulturalne, ale też grupy wielokulturowej społeczności. Dzielnica, podobnie jak cały Gdańsk, ma jednak w swoim życiorysie wyrwę, spowodowaną następstwami II Wojny Światowej, która przyniosła nieocenione straty, zmieniając na zawsze tkankę miejską, urbanistyczną i społeczną tej dzielnicy, od kilku dekad odradzającą się na nowo. Jednak w przeciwieństwie do gdańskiego śródmieścia uniknął tak ogromnych zniszczeń wojennych i zdecydowana większość jego architektonicznych zabudowań przetrwała. Być może właśnie dlatego to we Wrzeszczu po 1945 upatrywano nowego centrum miasta, dzielnicy, którą przygotowywano do nowomiejskiego życia, stawiając tu na nowoczesną architekturę (w tym niezrealizowaną w pełni Grunwaldzką Dzielnicę Mieszkaniową).

Ludzie

Pierwszym z celów działalności Instytutu jest dokumentacja historii mówionej, ukazującej Wrzeszcz i jego przemiany. Interesują nas historie osób zamieszkujących dzielnicę przed wojną, ich potomkowie, którzy te historie odziedziczyli, a także spadkobiercy artefaktów tych osób. Ważne są dla nas zarówno historie Niemców jak i Polaków zamieszkujących Wolne Miasto Gdańsk, ale nie mniej istotne znaczenie mają dla nas osoby, które do Gdańska przyjechały po wojnie i zaczęły na nowo układać swoje życie we Wrzeszczu. Pamiętają one wiele przemian dzielnicy, ale też doświadczyły relacji między byłymi mieszkańcami, których domy zajęli. Chcemy trafić do osób, które są w posiadaniu archiwów związanych z dzielnicą, mieszkańców, którzy przekażą swoje historie na temat tego miejsca, odbywających się tu wydarzeń, jego przeobrażeń, ale też opowiedzą historie osobiste, odwołujące się to tożsamości dzielnicy i miasta.  Bazując na rozmowach z Polakami, Niemcami, wypędzonymi i osiedlonymi, ale też ich potomkami, chcemy zbudować obszerne archiwum historii mówionej, która pozwoli nakreślić w jaki sposób wyglądał Langfuhr i jak przeobraził się we Wrzeszcz. Planujemy przeprowadzić rozmowy, a także rejestrować je i dokonać transkrypcji, aby przekazywać je kolejnym pokoleniom i utrwalać pamięć o Wrzeszczu wśród obecnych mieszkańców Gdańska.

Edukacja

Celem naszej działalności jest pogłębienie wiedzy mieszkańców Gdańska na temat specyfiki dzielnicy, ale też miasta i osadzenie ich w szerszym kontekście przemian społeczno-urbanistyczno-geograficznych. Planujemy pokazać jak zmieniał się Wrzeszcz, a także wybrać istotne wątki, które zdeterminowały losy tego miejsca, zarówno przed wojną jak i po niej. Chcemy ukazać działania niezrealizowane i zjawiska, które wpłynęły na tę dzielnicę. Pragniemy spojrzeć na Gdańsk przez pryzmat doświadczeń niemieckich, tak samo jak i polskich, które mogą być zbieżne, ale mają szansę ukazać fascynujący rozłam w postrzeganiu dorobku i tożsamości miejsca. Przeprowadzone rozmowy będą nam więc służyć do celów edukacyjnych, z jednej strony przedstawiając bogatą historię dzielnicy, a z drugiej uwrażliwiając jej najmłodszych mieszkańców na przemiany społeczno-historyczno-ekonomiczne. Wspomnienia naszych docelowych rozmówców są w największym stopniu związane z okresem dzieciństwa i dojrzewania, co znakomicie wiąże się z aspektem edukacyjnym, który zamierzamy skierować do młodzieży szkolnej i licealnej. Drugim edukacyjnym aspektem jest cykl wykładów, który chcemy zbudować na wiedzy licznych praktyków i teoretyków, specjalistów w dziedzinach takich jak historia sztuki, socjologia, urbanistyka, architektura, socjologia miasta czy filozofia. Inspiracją do naszych działań, jest zbiór tekstów pod redakcją Katarzyny i Jakuba Szczepańskich „Wędrówki po Wrzeszczu”.

Sztuka

Ważnym celem naszej działalności jest połączenie działań archiwizujących z prezentacją zebranych materiałów, nagrań, dokumentów poprzez otwarte wystawy artystyczne i ekspozycje historyczne. W ramach projektu chcielibyśmy zorganizować serię wystaw historyczno-edukacyjnych, które uzupełniłyby cykl wykładów i opowiadały o poszczególnych wątkach historyczno-urbanistyczno-społecznych Wrzeszcza. Planujemy także zapraszanie artystów z Gdańska i spoza niego do tworzenia działań artystycznych, odnoszących się do tematyki poruszanej przez Instytut, a także historii Wrzeszcza i Gdańska oraz stosunków polsko-niemieckich. Kluczowa jest dla nas działalność w przestrzeni miejskiej, która wpłynęłaby na zmianę jej percepcji a także na bezpośrednie konfrontowanie mieszkańców z historią dzielnicy. Działania artystyczne byłyby także narzędziem do przekazywania zgromadzonych treści i bazą dla projektów edukacyjnych.

Innowacja

Zależy nam aby nasza działalność i realizowany program cechowała innowacyjność, którą rozumiemy jako nowoczesne i atrakcyjne metody podejmowanych działań. Mamy na myśli przede wszystkim sposób prezentacji historii mówionej, wykłady czy działania edukacyjne i artystyczne, które będą w stanie zainteresować współczesnego odbiorcę. Ważne jest dla nas także wykorzystanie dostępnych narzędzi, takich jak internet, aplikacje mobilne oraz nowoczesne technologie. Chcemy tworzyć atrakcyjną formę zarówno dla osób we Wrzeszczu i Gdańsku, ale też przyjezdnych, oferując treść offline, ale też online, w kilku wersjach językowych i formie, która może z powodzeniem konkurować z najnowszymi narzędziami wykorzystywanymi do opowiadania historii i edukowania.

DAS LANGFUHR-INSTITUT

Das Langfuhr-Institut hat zum Ziel, die komplexe Geschichte von Wrzeszcz (Langfuhr) durch verschiedene Forschungs-, Bildungs- und Kulturmaßnahmen zu erforschen und  weiterzuerzählen.  Aus der Perspektive der Heimat ausgehend möchten wir die komplexe Prozesse darstellen, die einen Einfluss auf die gesellschaftliche, architektonische und kulturelle Gestaltung dieses Ortes hatten.

Ort

Wrzeszcz gehört zu den ältesten Vierteln von Gdańsk, seine Geschichte ist lang und ereignisreich. Diese zuerst kleine Ortschaft hat sich durch die industrielle Entwicklung zu Ende des 19. Jahrhunderts, die Zeit der Freien Stadt Gdańsk, den Krieg, die Neugestaltung von Gdańsk in der Zeit der Volksrepublik Polen bis hin zur Gegenwart unaufhörlich verändert. Im Laufe dieser Verwandlungen hat die prächtige Identität dieses Viertels Gestalt genommen –architektonisch und kulturell aber vor allem gesellschaftlich gesehen. Wrzeszcz wurde durch Patrizier in ihren Villen um Jaśkowa Dolina (Jäschkentaler Weg) bewohnt, aber auch durch Arbeiter, die den unteren Teil des Viertels dominiert haben. Hier haben Soldaten im Garnison stationiert, hier haben sich auch viele Nationalitäten gemischt  – Polen, Deutsche, Juden, Kaschuben, die Zuwanderer der Nachkriegszeit. Die komplizierten Schicksale der Stadt und ihre multikulturelle Geschichte verlangen, dass die Veränderungen, deren Wrzeszcz unterlag, sowie die kulturelle, gesellschaftliche und politische Geschichte des Viertels, durch welche sein Charakter so stark geprägt wurde, von neuem betrachtet werden. Vor allem konzentrieren wir uns auf dem Beginn des 20. Jahrhunderts, der Zeit der Freien Stadt Gdańsk und der Nachkriegszeit.

Wir möchten eine Gedächtnislücke füllen,  die in Gdańsk nur fragmentarisch beschrieben wurde. Wir möchten die Mehrsträngigkeit dieses Ortes erforschen, der sich von Langfuhr in Wrzeszcz umwandelt hat, genauso wie Danzig zum Gdańsk wurde.  Wir interessieren uns für die Geschichte sowohl aus dem polnischen, als auch dem deutschen Standpunkt, für ihre Berührungspunkte, aber auch Unterschiede.  Für die Erzählungen aus der Zeit vor dem 1. Weltkrieg, die komplexe Zeit der Freien Stadt Gdańsk, die stürmische Zeit des 2. Weltkriegs und der Neugestaltung nach 1945. Durch einen direkten Bezug auf den deutschen Namen des Viertels – Langfuhr – und seine Etymologie – lange Fahrt – haben wir vor, eine Institution zum Leben zu berufen, die sich mit der langen Geschichte dieses Ortes befassen und auf dessen städtische Spezifik beziehen wird. Diese Aspekte sind für viele Generationen gegenwärtiger Einwohner von Gdańsk unbekannt, genauso wie für die Zuwanderer aus anderen Ortschaften.

Wrzeszcz verfügt über ein charakteristisches Mikroklima, das durch öffentliche und kulturelle Objekte sowie Zentren multikultureller Gesellschaft noch verstärkt wurde. Das Viertel hat, genauso wie die ganze Stadt, eine große Lücke in seinem Lebenslauf. Diese wurde durch die Folgen des 2. Weltkriegs verursacht und hat unwiederbringlichen Schaden angerichtet: die städtische und gesellschaftliche Struktur dieses Viertels, das seit einigen Jahrzehnten sich zu erneuern versucht, wurde völlig verändert. Aber im Gegenteil zur Innenstadt von Gdańsk hat Wrzeszcz keine so ungeheure Kriegszerstörung erlitten. Die Mehrheit architektonischer Objekte ist erhalten geblieben. Das könnte ein Grund dafür sein, dass nach 1945  eben Wrzeszcz als ein neues Stadtzentrum in Erwägung gezogen wurde. So wurde hier auf moderne Architektur gesetzt (gebaut wurde unter anderem das nur teilweise realisierte Projekt Wohnungsviertel Grunwaldzka).

Menschen

Das erste Ziel des Instituts ist das Dokumentieren der mündlichen Geschichte von Wrzeszcz.  Wir interessieren uns für die Schicksale der Menschen, die das Viertel in der Vorkriegszeit bewohnt haben und deren Nachkommen, die ihre Geschichten und Artefakte geerbt haben. Wichtig für uns sind sowohl die Geschichten der Deutschen, als auch Polen aus der Freien Stadt Gdańsk, und auch der Menschen, die hier nach dem Krieg umgezogen sind, um ihr Leben von neuem in Wrzeszcz anzufangen. Sie können sich an viele Veränderungen erinnern und haben eine Erfahrung mit den ehemaligen Bewohnern der Häuser, in die sie eingezogen sind, gemacht. Wir möchten Besitzer von Archivdokumenten über Wrzeszcz finden, Menschen, die bereit sind, uns ihre Geschichten über dieses Ort, alle Geschehnisse und Veränderungen zu erzählen sowie über ihre persönliche Schicksale, die sich mehr oder weniger auf den individuellen Charakter des Viertels und der Stadt beziehen können. Auf der Basis von Gesprächen mit  Polen, Deutschen, den Ausgetriebenen und Zugewanderten und deren Nachkommen möchten wir ein umfangreiches Archiv der mündlichen Geschichte erstellen, die uns helfen wird, dem Bild von Langfuhr und seiner Verwandlung in Wrzeszcz naher zu kommen. Wir möchten Gespräche durchführen, sie aufnehmen und transkribieren, damit sie an weitere Generationen weitergegeben werden können und damit die Erinnerung an Wrzeszcz unter den gegenwärtigen Einwohnern von Gdańsk lebendig bleibt.

Bildung

Unsere Tätigkeit hat zum Ziel, das Wissen der Einwohner von Gdańsk über die Spezifik des Viertels und der Stadt zu vertiefen und sie in einen breiteren Kontext der gesellschaftlich-städtisch-geografischen Umwandlungen zu setzen. Wir möchten die Verwandlung von Wrzeszcz zeigen und die Aspekte zum Vorschein bringen, welche die Schicksale dieses Ortes vor und nach dem Krieg determiniert haben. Wir haben vor, die nicht realisierten Maßnahmen darzustellen sowie die Erscheinungen, die das Viertel beeinflusst haben. Wir wollen Gdańsk vom Standpunkt der Deutschen und Polen betrachten, die Ähnlichkeiten, aber auch eine faszinierende Spaltung bei der Wahrnehmung der Geschichte und Identität des Ortes aufweisen können. Die durchgeführten Gespräche werden uns auch zu Bildungszwecken dienen: einerseits werden sie die ereignisreiche Geschichte des Viertels zeigen, andererseits seine jüngsten Einwohner auf die gesellschaftlichen, historischen und ökonomischen Umwandlungen sensibilisieren. Die Erzählungen unserer Gesprächspartner basieren doch vor allem auf den Erinnerungen aus ihrer Kindheit und Jugend, was sie ausgezeichnet mit dem Bildungsaspekt für Schüler der Primar- und Sekundarschulen verbindet. Eine weitere Bildungsmaßnahme ist ein Reihe von Vorlesungen, die auf Kenntnissen von zahlreichen Praktikern und Theoretikern, Spezialisten in Bereichen wie Kunstgeschichte, Stadtplanung, Architektur, Geschichte von Gdańsk und Philosophie basieren werden. Unsere Inspiration ist dabei eine Textsammlung unter der Redaktion von Katarzyna und Jakub Szczepański mit dem Titel „Wędrówki po Wrzeszczu” („Wanderungen durch Wrzeszcz“).

Kunst

Ein wichtiges Ziel unserer Tätigkeit ist es, die Archivierungsmaßnahmen mit der Präsentation gesammelten Materialien, Aufnahmen und Unterlagen in öffentlichen Kunst- und Geschichtsausstellungen zu verbinden.  Im Rahmen des Projektes möchten wir eine Reihe von Bildungsausstellungen zum Thema Geschichte organisieren, um die Vorlesungs-Zyklen zu ergänzen und über die gewählte, mit Wrzeszcz verbundene geschichtliche, städtische und gesellschaftliche Aspekte zu erzählen. Wir haben auch vor, Künstler aus und außerhalb von Gdańsk einzuladen, damit sie im städtischen Raum künstlerische Maßnahmen zu den durch das Institut  angesprochene Themen durchführen sowie zu den Themen Geschichte von Wrzeszcz und Gdańsk und deutsch-polnische Beziehungen. Von großem Belang ist für uns die Tätigkeit im städtischen Raum – sie würde die Wahrnehmung des Ortes beeinflussen und die Einwohner mit der Geschichte des Viertels direkt konfrontieren.  Die künstlerische Tätigkeit würde auch als ein Werkzeug zur Weitergabe gesammelter Inhalte und Bildungsprojekte dienen.

Innovation

Wir legen einen großen Wert darauf, dass unsere Tätigkeit und ihr Programm sich durch Innovation auszeichnen. Darunter verstehen wir moderne und attraktive Methoden und Maßnahmen – einerseits in Bezug auf die Präsentation der mündlichen Geschichte sowie auf die Form von Vorlesungen und Bildungsmaßnahmen, die bei dem gegenwärtigen Rezipienten Interesse erwecken sollen. Andererseits in Hinsicht auf verwendete Werkzeuge – Internet und mobile Apps. Wir möchten sowohl für die Einwohner von Wrzeszcz und Gdańsk, als auch für Zugereiste attraktiv sein, Inhalte in mehreren Sprachversionen offline und online anbieten. Die Qualität der Darstellungsform soll erfolgreich mit den neuesten Werkzeugen zur Geschichtserzählung und Bildung in Wettbewerb treten können.

Instytut Langfuhr działa w ramach Fundacji Palma.
Das Langfuhr-Institut agiert im Rahmen der Stiftung Palma.